Rydlówka była 20 i 21 listopada 1900 r. scenerią wesela Lucjana Rydla i Jadwigi Mikołajczykówny, które zainspirowało Stanisława Wyspiańskiego do stworzenia dramatu „Wesele”. „Ach, ta chata rozśpiewana,/ ta roztańczona gromada,/ zobaczy pan, proszę pana,/ że się do/ poezji nada,/ jak pan trochę zmieni, doda” – mówiła w dramacie Rachel do Pana Młodego, wzorowanego, acz niezupełnie, na Rydlu.

Przyjdź, chochole, na wesele

Ten zaś zaprosił na wesele nawet... chochoła okrywającego krzak róży przed chatą. Co roku pod koniec listopada gospodynie bronowickie oraz okoliczna młodzież, wszyscy ubrani w stroje krakowskie, osadzają przed Rydlówką chochoła. Tak było i w tym roku.

Wokół słomianej konstrukcji w rytm skocznego krakowiaka granego przez kapelę Krakowianie pląsały ubrane w stroje regionalne Dzieci Krakowa. Uczniowie szkół podstawowych noszących imiona Lucjana Rydla, Włodzimierza Tetmajera i Stanisława Wyspiańskiego przedstawili montaże poezji Rydla oraz fragmentów „Wesela”. Pomysł osadzania chochoła łączy się z inauguracją 50 lat temu muzeum w Rydlówce.

– W 1968 r. w dworku, który był niegdyś scenerią wesela L. Rydla, wybuchł pożar. Na wieść o tym Stanisław Waltoś, ogarnięty pasją muzealną prawnik z Uniwersytetu Jagiellońskiego, rzucił kolegom z PTTK pomysł powołania tam muzeum. Wystawa przygotowana przez prof. Waltosia została otwarta 21 listopada 1969 r. To autor ekspozycji wymyślił, by na krzaku róży przy dworku osadzać chochoła – mówi dr Joanna Zdebska-Schmidt z muzeum w Rydlówce, będącego obecnie częścią Muzeum Krakowa.

A prof. Waltoś swojej pasji muzealnej nie ograniczył do stworzenia muzeum w Rydlówce, lecz był także wieloletnim dyrektorem Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Powstawanie muzeum nie było, oczywiście, efektem działań jedynie prof. Waltosia. Wspierali go m.in. koledzy z PTTK, prof. Karol Estreicher, dyrektor Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, dr Ewa Miodońska-Brookes, znawczyni twórczości Wyspiańskiego, i dr Janusz Kamocki z Muzeum Etnograficznego.

Muzeum rodzinne

Kustoszami Regionalnego Muzeum Młodej Polski „Rydlówka” były wpierw Anna Rydlówna, wnuczka poety, i Maria Rydlowa, żona wnuka. Muzeum pod egidą PTTK przestało działać w 2014 roku. Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, obecnie zwane Muzeum Krakowa, przejęło pieczę nad placówką w Rydlówce w 2015 roku. Ekspozycję otwarto ponownie po remoncie jesienią 2018 roku. – Rydlówka jest muzeum bardzo specyficznym. Funkcjonuje bowiem nie tylko w domu prywatnym, ale wciąż zamieszkanym przez rodzinę związaną z nim prawie od początku jego istnienia. Ten dom cały czas żyje. Pogodzenie tej sfery publicznej z prywatną wymagało jednak wielu ustaleń – mówi dr Zdebska-Schmidt.

– To, że przez dom, w którym mieszkasz, przetacza się kilkanaście tysięcy osób rocznie, a pewnie będzie ich więcej, wymaga przyzwyczajenia – śmieje się prof. Jan Rydel, prawnuk Lucjana, wybitny historyk, wykładowca Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. Był niegdyś wraz z żoną Isabel Röskau-Rydel, profesor germanistyki Uniwersytetu Pedagogicznego, i córką Magdaleną mieszkańcem rodzinnego dworku, obecnie mieszka zaś niedaleko, bo jedynie 50 m obok. – Teraz w Rydlówce, gdzie tradycja rodzinna splata się z tradycją kultury narodowej, mieszka wciąż moja 95-letnia mama Anna, niegdyś żołnierz AK, będąca przez kilkadziesiąt lat redaktorem w Wydawnictwie Literackim, m.in. edytorem listów Wyspiańskiego. Jest skarbnicą wiedzy o tym domu. Wraz z nią mieszka mój siostrzeniec Piotr Szmigielski z rodziną. Jesteśmy radzi, że to, co dotyczy naszych przodków, jest wciąż żywe, że tę spuściznę mogą poznawać od półwiecza kolejne pokolenia odwiedzających Rydlówkę – dodaje prof. Rydel.

W czasie, gdy odbywało się wesele Rydla i Mikołajczykówny, dom należał do malarza Włodzimierza Tetmajera, szwagra L. Rydla. W 1908 r. Lucjan odkupił budynek, który następnie został przebudowany na stylowy dworek polski. – Ten dom był spełnieniem marzeń L. Rydla, który chciał zostawić rodzinie nie tylko swoją twórczość, ale także dom i ziemię. Zaklinał w testamencie, by o ile to będzie możliwe, dom pozostał w rękach rodziny. I tak się stało – mówi dr Zdebska-Schmidt. Lucjan Rydel umarł w kwietniu 1918 r. w wieku 48 lat. Jadwiga przeżyła go o 18 lat. Byli kochającym się małżeństwem. Lucjan dawał często poetycki wyraz tej miłości. „Rodził cię szumny pszeniczny łan/ I srebrna fala żyta/ Z zielonych miedz i kłośnych zbóż,/ Jak gdyby z toni spienionych mórz/ Uroda twa wykwita/ I stoisz, siostra tych polnych róż,/ Poranną rosą zmyta/ I cała w blasku wschodzących zórz/ Jak Afrodyta” – pisał m.in. w wierszu „Mojej żonie”.

Trzeba zaznaczyć, że ani postać Pana Młodego, ani Panny Młodej z „Wesela” nie odpowiadają w pełni pierwowzorom! Rydel był wprawdzie gadatliwy, ale był człowiekiem wszechstronnym: poeta, dramatopisarz, tłumacz „Iliady”, dyrektor teatru; Jadwiga była zaś bardzo delikatną osobą, nieprzystającą do hożej Panny Młodej, mówiącej: „Trzeba stać i walić w mordę”. Ekspozycja muzealna mieści się na parterze (na piętrze mieszka rodzina). Składa się z przedmiotów udostępnionych przez rodzinę Rydlów, Muzeum Krakowa, Muzeum Narodowe czy Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Są także cenne eksponaty, które znalazły się bezpośrednio w muzeum w czasie prowadzenia go przez PTTK. W izbie „tanecznej”, gdzie się bawiono w trakcie wesela, wisi wykonany przez S. Wyspiańskiego portret L. Rydla z „Primawerą” według Botticellego, portrety przodków, m.in. namalowany przez Floriana Cynka wizerunek dziadka – prof. Józefa Kremera, wykładowcy UJ, filozofa, znawcy sztuki.

Zawieszono tu także portrety J. Rydlowej. Jeden z nich, bardzo okazały, trafił do muzeum w niezwykły sposób. Przed otwarciem placówki w prasie krakowskiej ogłoszono apel o poszukiwaniu pamiątek związanych z Młodą Polską i „Weselem”. Odezwała się m.in. wdowa po znanym malarzu Fabijańskim, nieżyjącym już wówczas od ponad 20 lat. „Przyjechaliśmy na ulicę Poselską. Bardzo starsza pani zaprowadziła nas do dawnej pracowni męża. (...) Pani Fabijańska podeszła do kredensu i zza niego wyciągnęła duży rulon papieru. Rozwinęła go i oniemieliśmy. Był to niedokończony, wielki, piękny portret Jadwigi Rydlowej, pastelowy, dzieło Stanisława Fabijańskiego. Od razu wiedzieliśmy, że stanie się on ozdobą »izby tanecznej«, że zawiśnie na drzwiach prowadzących do nieużywanej, wówczas nieodnowionej świetlicy. Obraz został oprawiony, otrzymał ramy i piękną wielką szybę w zakładzie szklarskim przy ul. Św. Krzyża. Dotarł do Rydlówki w ostatniej chwili, na trzy godziny przed uroczystym otwarciem muzeum. I wtedy krach, katastrofa! W czasie przenoszenia obrazu do izby tanecznej pękła szyba. Rozpacz, klęska. Uratował nas dopiero co zainstalowany telefon. Zbyszek Kresek zatelefonował na ulicę Św. Krzyża i poprosił o natychmiastową pomoc. Udało się. Nie upłynęły dwie godziny, jak w Rydlówce była nowa szyba i z nią dwóch szklarzy. Pod wejściem do Rydlówki zbierali się już pierwsi zaproszeni goście, gdy kończono wprawianie nowej szyby w ramę i wieszano obraz” – wspominał prof. Waltoś w wydanej niedawno książce „Wędrowanie po wyspach pamięci”.

Ślub dziś o 9.00

Izba – „scena” to dawny pokój W. Tetmajera – Gospodarza z „Wesela”, gdzie działy się główne wydarzenia dramatu Wyspiańskiego. Zaaranżowano go według dekoracji scenicznej z premiery „Wesela”. Na biurku dokumenty, listy, szkice, m.in. kartka Rydla, adresowana 20 listopada 1900 r., do Kazimierza Kremera: „Kochany Kaziu! Ślub dziś o 9 u Panny Maryi. Twój Lucjan”. W dawnym alkierzu, gdzie w trakcie wesela spały „dziecka”, zgromadzono pamiątki związane z gośćmi weselnymi. W „świetlicy” umieszczono zaś w 1990 r. galerię urzekających obrazów malarzy młodopolskich, związanych w większości w rozmaity sposób z Bronowicami. Znajdują się tu m.in. „Orka” i „Aniołowie u Piasta” Tetmajera, „Słoneczniki” i „Cmentarz wiejski” Jana Stanisławskiego, „Wierzby” Ludwika Stasiaka, „Sad w cieniu” Stefana Filipkiewicza, „Na granicy Bronowic” Władysława Bończy-Rutkowskiego, „Konie” i „Bronowice pod Krakowem. Zmierzch” Stanisława Czajkowskiego, „Dom w słońcu” Henryka Szczyglińskiego, „Dziewczyna z Bronowic” Henryka Uziembły. – W 2018 r. pojawił się w ekspozycji nowy, piękny obraz Ludwika de Laveaux „Lato w Bronowicach”, przedstawiający fragment dzisiejszej ul. Tetmajera – widać na nim m.in. dom Czepca i karczmę. Pochodzi ze zbiorów Muzeum Krakowa, wisiał ponoć jednak kiedyś u lokatorów Rydlówki. Teraz dołącza do nich inny piękny obraz S. Czajkowskiego „Pożegnanie panny młodej z matką”, który niedawno kupiliśmy do naszych zbiorów. Wśród nowych nabytków do Rydlówki jest też „Studium portretowe dziewczyny wiejskiej” Wojciecha Weissa – mówi dr Zdebska-Schmidt. – Wszystko się zmienia, ale wciąż jest Rydlówka, są legenda i przychodzący tu ludzie – zaznacza prof. Waltoś.

Do bronowickiego muzeum przychodzą tysiące osób chcących zobaczyć, jak wyglądała „chata rozśpiewana”, w której w 1900 r. działy się dziwy uchwycone w wyobraźni Wyspiańskiego i w której wciąż czuje się ducha weselników sprzed lat. W ciągu ostatniego roku muzeum w Rydlówce odwiedziło ok. 12 tys. osób. – Nie zamykamy się w Wyspiańskim i „Weselu”, pamiętając, że jest to dom Tetmajera i Rydla, dom otwarty dla wszystkich. Wokół Rydlówki gromadzi się społeczność lokalna. Na osadzanie chochoła i na spotkania przychodzą m.in. przedstawiciele rodziny L. Rydla i W. Tetmajera oraz potomkowie starych rodów bronowickich, m.in. Czepców, Klimów, Mikołajczyków i Susułów – mówi dr Zdebska-Schmidt. •