Krzyż Wolności i Solidarności został ustanowiony przez Sejm 5 sierpnia 2010 r. Po raz pierwszy przyznano go w czerwcu 2011 r., przy okazji obchodów 35. rocznicy protestów społecznych w Radomiu. Krzyż nadawany jest przez Prezydenta RP, na wniosek prezesa IPN, a jego pierwowzorem jest Krzyż Niepodległości z czasów II RP.

4 czerwca podczas uroczystości w krakowskim Centrum Edukacyjnym IPN „Przystanek Historia”, to wyróżnienie otrzymali:

• Ks. Jan Bielański - współorganizator i uczestnik pieszych pielgrzymek mieszkańców Nowej Huty, za co został objęty przez SB czynnym rozpracowaniem operacyjnym. Był też jednym z duszpasterzy, zapewniających opiekę duchową i wsparcie pracownikom ówczesnej Huty im. Lenina. Nakłaniany do współpracy z SB, kategorycznie odmówił, podpisując własnoręcznie sporządzone oświadczenie, że nigdy nie będzie szkodził ojczyźnie, Bogu i Kościołowi.
• Kazimierz Cholewa - współorganizator struktur NSZZ „Solidarność” w krakowskim handlu i usługach. Po wprowadzeniu stanu wojennego nie zaprzestał działalności związkowej - brał udział w kolportażu wydawnictw drugiego obiegu, a także współorganizował demonstracje antykomunistyczne w Krakowie i Nowej Hucie.
• Andrzej Karol Gancarczyk - związany z Duszpasterstwem Ludzi Pracy przy kościele św. Maksymiliana Marii Kolbego w Mistrzejowicach. Będąc listonoszem zajmował się kolportażem materiałów podziemnych.
• Jan Jarczyk - m.in. współorganizator NSZZ „Solidarność” w Zakładach Metalurgicznych w Trzebini. Po wprowadzeniu stanu wojennego został internowany i osadzony w więzieniu.
• Zdzisława Maria Jurczak - od 1980 r. związana z NSZZ „Solidarność”. Była kolporterką pism podziemnych i uczestniczką akcji pomocy materialnej dla osób represjonowanych i ich rodzin.
• Czesław Paweł Kołodziejczyk - m.in. współorganizator NSZZ „Solidarność” w Zakładach Metalurgicznych w Trzebini. Po wprowadzeniu stanu wojennego internowany, osadzony w więzieniu w Strzelcach Opolskich, następnie w Ośrodku Odosobnienia w Kokotku.
• Halina Korzyniec - po wprowadzeniu stanu wojennego organizatorka wsparcia dla rodzin internowanych: kolonii dla dzieci uwięzionych, zbiórek pieniędzy z przeznaczeniem na pomniki upamiętniające zastrzelonych przez funkcjonariuszy MO górników z kopalni „Wujek”, zamordowanego przez funkcjonariuszy SB ks. Jerzego Popiełuszkę.
• Grzegorz Jerzy Kowalski - współtwórca oprawy muzycznej Mszy św. w intencji ojczyzny, uczestnik niezależnych wydarzeń artystycznych w ramach „Wieczorów u Maksymiliana”. Współorganizator pomocy finansowej dla represjonowanych i ich rodzin.
• Józef Antoni Misiek - po wprowadzeniu stanu wojennego działał w Tajnej Komisji Zakładowej „Solidarności” w Instytucie Filozofii UJ, odpowiadając m.in. za finanse. Uczestnik akcji plakatowych i ulotkowych, organizator sieci kolportażu i kolporter wydawnictw drugoobiegowych.
• Krzysztof Aleksander Ogorzałek - wybrany przewodniczącym Komisji Zakładowej w MPK dał się poznać jako bezkompromisowy działacz niepodległościowy i antykomunistyczny. Został zatrzymany 13 grudnia 1981 r. i był internowany w Zakładzie Karnym w Nowym Wiśniczu, następnie w Ośrodku Odosobnienia w Rzeszowie-Załężu.
• Edward Postawa - drukował w swoim domu jedno z najważniejszych pism Obszaru II KPN - „Niepodległość”. Aresztowany w 1985 r., a następnie skazany na dwa lata pozbawienia wolności w zawieszeniu na cztery lata. Po zwolnieniu z aresztu kontynuował działalność podziemną.
• Jan Władysław Rokita - współorganizator NZS UJ i strajku studentów UJ w listopadzie 1981 r. Został zatrzymany 21 stycznia 1982 r., a następnie internowany (do 7 lipca) w Ośrodku Odosobnienia w Załężu koło Rzeszowa. By też jednym z głównych organizatorów Międzynarodowej Konferencji Praw Człowieka w parafii św. Maksymiliana Kolbego w Mistrzejowicach. Inwigilowany przez SB, wielokrotnie zatrzymywany i przesłuchiwany.
• Janina Smaza - związana z NSZZ „Solidarność” od 1980 r, kolporterka pism podziemnych, uczestniczka akcji pomocy materialnej dla osób represjonowanych i ich rodzin.
• Franciszek Soboń - związany z NSZZ „Solidarność” od 1980 r. Po wprowadzeniu stanu wojennego został internowany w Strzelcach Opolskich i Uhercach. Odmówił podpisania deklaracji lojalności, przez co był później inwigilowany i nękany przez SB.
• Andrzej Karol Stawiarski - związany z Duszpasterstwem Ludzi Pracy przy kościele św. Maksymiliana Marii Kolbego w Mistrzejowicach. Jako fotografik utrwalał uroczystości i demonstracje patriotyczne w latach 1982-1989. Wykonywał też zdjęcia dla krakowskiej konspiracyjnej prasy i uczestniczył w Marszach Szlakiem
• I Kompanii Kadrowej, za co był zatrzymywany, przesłuchiwany i karany grzywną.
• Czesław Stanisław Szewczuk - uczestnik strajku w Hucie im. Lenina w sierpniu 1980 r. Po wprowadzeniu stanu wojennego był internowany i więziony. Następnie, związany z Duszpasterstwem Ludzi Pracy przy kościele św. Maksymiliana Marii Kolbego w Mistrzejowicach, angażował się w działalność opozycyjną do końca lat 80.
• Waleria Maria Tumanik-Banasik - związana z Duszpasterstwem Ludzi Pracy w Mistrzejowicach. Działała w Społecznym Funduszu Pomocy Pracowniczej, wspierającym prześladowanych za przekonania, była karana za udział w manifestacji ku pamięci zastrzelonych przez funkcjonariuszy MO górników z kopalni „Wujek”.
• Marcin Zaczek - zaangażowany w podziemny ruch wydawniczy jako student Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej w Krakowie, a następnie lekarz akademicki. Nadzorował druk książek Krakowskiego Towarzystwa Wydawniczego.

Pośmiertnie odznaczeni zostali też:

• Maria Indyk (1950-2006) - związana z podziemną „Solidarnością” od 1982 r. jako pracownik naukowy Instytutu Filologii Polskiej UJ. Brała udział w kolportażu wydawnictw podziemnych i udostępniała własne mieszkanie na potrzeby zorganizowania punktu poligraficznego. Została aresztowana w 1983 r., pobita przez „nieznanych sprawców” w styczniu 1989 r., a do końca 1989 r. była inwigilowana przez SB.
• Kazimierz Rembilas (1943-2004) - związany z Duszpasterstwem Ludzi Pracy w Mistrzejowicach, Ruchem Odwaga i Prawda im. ks. Jerzego Popiełuszki oraz Społecznym Komitetem Budowy Pomnika Górników zamordowanych na terenie kopalni „Wujek”. Systematycznie organizował zbiórki pieniędzy na rzecz rodzin osób internowanych i zakup wieńców składanych pod krzyżem w pobliżu KWK „Wujek”. Sam także został internowany.