W 60. rocznicę obrony krzyża w Nowej Hucie krakowski filmowiec Bogumił Godfrejów, który we współpracy z oddziałem IPN przygotowuje film dokumentalny, poszukuje bohaterów i świadków zdarzeń z 27 kwietnia 1960 r. oraz ich rodzin.

- Chodzi o obie strony konfliktu, zarówno demonstrantów, jak i ludzi związanych z ówczesnymi władzami oraz siłami milicyjnymi - informuje Janusz Ślęzak z krakowskiego oddziału IPN.

Reżyserem filmu jest Bogumił Godfrejów, nominowany w 2001 r. do Oscara za film krótkometrażowy "Męska sprawa". Konsultantem naukowym i współtwórcą scenariusza jest dr Wojciech Paduchowski z Biura Badań Historycznych.

Dokumentowi towarzyszyć będzie monografia W. Paduchowskiego "»Karły« pod Krzyżem. Nowohucki protest w kwietniu 1960 r." oraz wystawa "Krzyż. Symbol wiary i wolności", przygotowywana przez krakowski IPN i Dom Kultury im. C.K. Norwida w Krakowie.

Na stronie internetowej krakowskiego oddziału IPN zamieszczone zostały zdjęcia z kwietnia 1960 roku. Być może uczestnicy wydarzeń pod krzyżem i ich świadkowie odnajdą na nich siebie, osoby z rodziny lub znajomych. Kontakt można nawiązać mailowo: bgodfrejow@poczta.onet.pl, wojciech.paduchowski@ipn.gov.pl, obbh.krakow@ipn.gov.pl lub dzwoniąc na numer tel.: (12) 289 20 70.

PRL-owskie władze chciały, żeby Nowa Huta była miastem bez Boga. Po odwilży w 1956 r. obiecały zgodę na budowę w dzielnicy kościoła, ale trzy lata później ją cofnęły. W 1960 r. władze PRL kazały usunąć drewniany krzyż, ustawiony w miejscu, w którym miał powstać pierwszy nowohucki kościół. 27 kwietnia 1960 r. mieszkańcy Nowej Huty wyszli na ulice i stanęli w obronie krzyża. Po kilkunastu godzinach ulicznych walk protest został stłumiony przez milicję i oddziały ZOMO. Policja użyła wówczas ostrej amunicji. Krzyż został zniszczony, a władze skonfiskowały pieniądze uzbierane przez mieszkańców na budowę kościoła.

Po zajściach zatrzymano 493 osoby, 147 aresztowano. 87 osób sądy skazały na kary od 6 miesięcy do 5 lat więzienia, 119 zostało ukaranych przez kolegia ds. wykroczeń grzywnami, a 4 inne - 1-2-miesięcznymi aresztami. Kilkadziesiąt osób zwolniono z pracy.

Dzięki staraniom ówczesnego metropolity krakowskiego kard. Karola Wojtyły w 1967 r. rozpoczęła się budowa kościoła Arka Pana, lecz już w innym miejscu. Tam, gdzie miała powstać pierwotnie świątynia, stoi krzyż, który został wykonany z brązu i ma 4,85 m wysokości. Są na nim słowa z homilii Jana Pawła II, którą wygłosił w 1979 r. w Mogile: "Od krzyża w Nowej Hucie zaczęła się nowa ewangelizacja, ewangelizacja nowego milenium".

18 maja 1969 r. kard. Wojtyła wmurował kamień węgielny pochodzący z bazyliki św. Piotra w Watykanie, a 15 maja 1977 r. konsekrował kościół, nadając mu wezwanie Matki Bożej Królowej Polski.

  Kraków-Nowa Huta, 27.04.1960. Ludzie gromadzący się przy krzyżu na os. Teatralnym. Zdjęcie operacyjne MO. Archiwum Jerzy Ridan