Żeby zobaczyć coś ciekawego, nie trzeba się oddalać daleko od centrum Krakowa. Wystarczy pojechać do Nowej Huty. Tam na terenie dawnej wsi Łuczanowice (zwanej niegdyś Łucjanowicami) znajduje się ciekawy cmentarzyk kalwiński z kopcem kryjącym groby rodziny Żeleńskich.

Był tu w XVII w. zbór, chowano również kalwińskich współbraci. W 1787 r. ówczesny senior rodziny płk Marcjan Żeleński usypał nad komorą grobową kopiec, umieszczając na nim okazały obelisk z rodzinnym herbem Ciołek. Aby zobaczyć inne miejsce pochówku Żeleńskich, trzeba wybrać się do Brzezia w gminie Kłaj. Ta bardzo stara miejscowość należała kiedyś do sławnego rodu Lanckorońskich, a potem do Żeleńskich. Obok kościoła stoi okazała kaplica grobowa. Na jej ścianie bocznej tablica z napisem: „Na cześć przodków rodziny Żeleńskich, którzy przez cztery wieki zdołali swe gniazdo rodzinne w całości utrzymać i dla potomków z wolą i pragnieniem, aby w największem doń przywiązaniu nigdy nie ustawali Stanisław z Żelanki Żeleński grobowiec ten wystawił w roku 1903”. Spoczywa tu nie tylko fundator (brat znanego kompozytora Władysława Żeleńskiego, pochowanego na Rakowicach), lecz także jego ojciec Marcjan Żeleński młodszy, który w 1828 r. przeszedł z kalwinizmu na katolicyzm i został w 1846 r. zamordowany przez zbuntowanych chłopów. Do krypt wciąż przybywają nowe trumny Żeleńskich, m.in. Jana Pawła (zm. 1987) i ich węgierskich żon: hr. Klary Zay (zm. 1982) i bar. Lilly Melanii de Eotvos (zm. 1992).

Żołnierze i burmistrzowie

Na niewielkich małopolskich cmentarzach nie brakuje też grobów powstańców. W podkrakowskim Czernichowie, na cmentarzu pod zalesioną górą Chełm, znajduje się niewielki nagrobek z wyrzeźbioną polską czapką ułańską, umieszczoną na skrzyżowanych szablach. Spoczywa tu: „Teofil Drelinkiewicz, podchorąży 2. Pułku Ułanów jen. Dwernickiego z roku 1831. Walczył pod Boremlem, Wielkim Dębem, Ostrołęką, gdzie został rannym. Później był instruktorem praktycznym w szkole czernichowskiej. Zmarł 22 stycznia 1884 r., przeżywszy lat 75”. Jego kolega pułkowy, zmarły w 1897 r. Ignacy Sleffen, spoczywa na cmentarzu w Myślenicach, gdzie był „c.k. poborcą podatkowym”. Na tym myślenickim cmentarzu, na Stradomiu przy starym kościółku św. Jakuba jest wiele innych ciekawych nagrobków. Niektóre z nich są bardzo poruszającym świadectwem tragedii rodzinnych. W mogile, na której stoi piękna rzeźba anioła trzymającego w rękach małe dziecko, spoczywa zmarła w 1890 r. 25-letnia Eugenia, żona myślenickiego adwokata i burmistrza Mikołaja Klakurki, i ich zmarła w roku następnym 2-letnia córeczka Maniulka. „Tu spoczywają kochanie męża i ojca. Cześć ich popiołom” – napisał zrozpaczony adwokat. – Jest tu także odnowiony niedawno grób zmarłego w 1835 r. Fryderyka Wilhelma Zolla, przodka prof. Andrzeja Zolla, mogiła burmistrza Myślenic Jana Schally’ego, którego wnuk Kazimierz był generałem WP, a prawnuk Andrzej – laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny (1977), grób symboliczny innego myślenickiego burmistrza ppłk. Jana Dunin-Brzezińskiego, b. dowódcy 2. Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich, więźnia obozu w Ostaszkowie, zamordowanego w 1940 r. przez bolszewików – mówi Paweł Lemaniak, myślenicki historyk, autor książki o cmentarzu myślenickim. –Staraniem grupy miłośników cmentarza urządzamy corocznie kwesty, w które angażuje się także młodzież z liceum im. Kościuszki. Dzięki temu możemy odnawiać corocznie kilka grobów. Wspiera nas burmistrz Maciej Ostrowski, który także jest historykiem. – Oprócz Myślenic kwestuje się również m.in. na cmentarzach w Chrzanowie, Dobczycach, Libiążu, Radziszowie, Wieliczce i Zatorze – mówi Mikołaj Kornecki z Obywatelskiego Komitetu Ratowania Krakowa, który organizuje kwesty na cmentarzu Rakowickim.

Rodzinne długie trwanie

Niewiele osób wie, że w Niepołomicach jest pochowana ciotka Marii Skłodowskiej-Curie. Władysława Hindemith-Skłodowska (1868–1954), nauczycielka, odznaczona Krzyżem Polonia Restituta za działalność niepodległościową na Wileńszczyźnie, spoczywa w rogu cmentarza, tuż przy ogrodzeniu.