Powietrze w płynie

Mimo deszczowej pogody, gdy dorośli słuchali wykładów, młodsi wielbiciele fizyki przyglądali się eksperymentom prezentowanym na dziedzińcu Collegium Maius. – Było to kilka przykładowych eksperymentów związanych z własnościami ciekłych gazów, przede wszystkim azotu i tlenu – mówi dr Marek Gołąb, prowadzący pokazy. Dodaje, że w sumie obejrzało je co najmniej kilkadziesiąt osób.

Widzowie byli świadkami eksplozji balonika, wewnątrz którego azot z cieczy przechodził w gaz. – Objętość zwiększa się wtedy pięćset razy – wyjaśnia dr Gołąb. Niemniej spektakularne było spotkanie wrzątku z ciekłym azotem, owocujące potężnymi kłębami pary. Można było się też m. in. przekonać jak zachowują się rzeczy po schłodzeniu ich ciekłym azotem oraz jakie właściwości magnetyczne mają skroplone gazy.

Wszystkie dzisiejsze wydarzenia stanowiły rozpoczęcie obchodów rocznicy skroplenia powietrza. Dokonali tego w 1883 roku profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego Zygmunt Wróblewski i Karol Olszewski. Tlen udało się skroplić 5 kwietnia, natomiast azot zamieniono w ciecz kilka dni później – 13 kwietnia. Było to duże wydarzenie ówczesnego świata naukowego.

  Pokaz eksperymentów na dziedzińcu Collegium Maius prowadził dr Marek Gołąb z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Miłosz Kluba/GN Jak podkreśla dr Marek Gołąb z UJ, wielu uczonych próbowało tego dokonać już od kilkudziesięciu lat. W pełni udało się to dopiero Z. Wróblewskiemu i K. Olszewskiemu. – Pozwoliło to uzyskiwać temperatury o ok. 100 kelwinów niższe niż dotychczas. Kraków stał się na kilka lat najważniejszym ośrodkiem kriogenicznym na świecie – opowiada dr Gołąb.

Obchody 130 rocznicy osiągnięcia krakowskich naukowców potrwają do 26 kwietnia. Na wydziałach Chemii oraz Fizyki, Astronomii, i Informatyki Stosowanej przygotowano specjalne wystawy i zaplanowano okolicznościowe wykłady. Muzeum UJ, w którym można zobaczyć m. in. przyrządy, wykorzystywane przez Zygmunta Wróblewskiego i Karola Olszewskiego, przygotowało kolejny z serii kolekcjonerskich biletów do muzeum. Jego nakład wyniesie 500 egzemplarzy.

Plan wykładów związanych z obchodami 130. rocznicy skroplenia powietrza na Uniwersytecie Jagiellońskim:

Wydział Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej (ul. Reymonta 4, sala 055):

17 kwietnia
16.00 – 17.00 – Gdy powietrze jest cieczą… 130 lat skroplenia powietrza dr Marek Gołąb
18 kwietnia
17.00 – 19.00 – Jak skroplono składniki powietrza? – prof. dr hab. Andrzej Szytuła
24 kwietnia
16.00 – 17.00 – Niskie temperatury wczoraj i dziś w świetle badań profesorów Olszewskiego i Wróblewskiego prof. dr hab. Andrzej Szytuła
25 kwietnia
17.00 – 19.00 – Kriogenika wczoraj i dziś – prof. dr hab. Andrzej Zaleski (Kierownik Oddziału Niskich Temperatur i Nadprzewodnictwa, Instytut Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych PAN im. Włodzimierza Trzebiatowskiego we Wrocławiu)

Wydział Chemii (ul. Romana Ingardena 3, Sala Audytoryjna)

18 kwietnia
12.30 – 13.00 – Historia skraplania gazów – dr Ryszard Lehman
13.00 – 14.00 – Pokaz doświadczeń kriogenicznych – inż. Zygmunt Wołek
25 kwietnia
12.30 – 13.00 – Historia skraplania gazów, dr Ryszard Lehman
13.00 – 14.00 – Pokaz doświadczeń kriogenicznych, inż. Zygmunt Wołek