Wyszehradzkie "plecaki"

Dyskutowano w siedzibie Międzynarodowego Centrum Kultury. Była to pierwsza z serii czterech debat pod wspólnym hasłem „Plecaki”, odbywających się z inicjatywy organizacji pozarządowej Via Cultura z Bratysławy. Pomysłodawczynią  projektu jest Magda Vášáryová, pierwsza ambasador niepodległej Czechosłowacji w Austrii, a następnie Republiki Słowackiej w Polsce, członkini parlamentu słowackiego, przed 1989 rokiem znana też jako wybitna aktorka oraz dysydentka blisko współpracująca z Vaclavem Havlem. Przez tytułowe „plecaki” rozumie ona wyniesiony z przeszłości zespół historii, mitów narodowych, trudnego dzieciństwa, a także kompleks wynikających z nich problemów, z jakimi przyszło postkomunistycznym państwom Europy Środkowej zmierzyć się we współczesnym świecie.

Miejscem kolejnych debat są wszystkie kraje Grupy Wyszehradzkiej. Zainaugurował je Kraków, w którym miała ona tytuł: „Nacjonalizm - szanse i zagrożenia”. W Budapeszcie przedmiotem rozważań będą antysemityzm i judeofobia, w Brnie - ucieczka od odpowiedzialności, a w Bratysławie - antyliberalizm.

Projekt adresowany jest do wszystkich zainteresowanych wymienionymi kwestiami, a jego najważniejszy cel to wymiana myśli oraz doświadczeń pomiędzy zaproszonymi do udziału ekspertami a słuchaczami, wśród których mile widziani są naukowcy, dziennikarze, politycy oraz studenci i licealiści (w Krakowie byli to uczniowie I Liceum Ogólnokształcącego im. Bartłomieja Nowodworskiego).

Podwawelską konferencję otworzyli dyrektor MCK prof. Jacek Purchla oraz Magda Vášáryová, referat wprowadzający wygłosił prof. Robert Traba, zaś koreferat - dr Juraj Buzałka z Bratysławy. W dyskusji panelowej udział wzięli - oprócz wyżej wymienionych - eksperci: profesorowie Andrzej Chwalba i Czesław Porębski, krakowski biskup pomocniczy Grzegorz Ryś oraz dr Jerzy Bukowski. Zaprezentowano również film będący zapisem głosów „nowodworczyków”, a na koniec uczestnicy panelu odpowiedzieli na bardzo ciekawe pytania publiczności.

Motywem przewodnim debaty była próba rozróżnienia między patriotyzmem, nacjonalizmem i szowinizmem oraz wskazania ich źródeł. Rozpatrywano te pojęcia w aspekcie historycznym, etnicznym i obywatelskim, zastanawiano się nad ich pozytywnym i negatywnym znaczeniem. Podnoszono problem roli religii w kształtowaniu postaw narodowych, dyskutowano o tym, co ciąży ku przeszłości i hamuje przemiany w państwach Grupy Wyszehradzkiej, a co jest niezbędnym minimum, aby współtworzyć wspólnotę europejską bez utraty własnej tożsamości przez żadne z nich.

Wszyscy paneliści zgodnie podkreślali wysoki poziom zadawanych przez publiczność pytań, z których przebijała troska o to, aby w europejskim tyglu nie roztopić tego, co świadczy o odrębności narodów ciężko doświadczonych w dawnej i bliższej przeszłości, a co za tym idzie, bardzo wyczulonych na wszelkie próby uszczuplenia z takim trudem odzyskanej przez nie niepodległości przez ponadpaństwowe instytucje.