Sąsiedztwo wolności i despotyzmu

Profesor Nowak (ur. w 1960 r.), wykładowca Uniwersytetu Jagiellońskiego i pracownik naukowy Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk, jest znawcą historii Europy Wschodniej i Rosji. Tej ostatniej poświęcił kilka spośród kilkudziesięciu swoich książek. W najnowszej publikacji przedstawia panoramę wielowiekowych stosunków polsko-rosyjskich, aż po czasy agresji Rosji na Ukrainę. - Zadajemy sobie pytanie, czy ta groza która wieje ze Wschodu i o której genezie mówili moi znakomici przedmówcy, dotrze znowu do nas, tak bezpośrednio, tak jak teraz niszczy naszych sąsiadów? Nie mamy wątpliwości, że walka którą prowadzą teraz Ukraińcy jest walką za wolność ich i naszą, że od wyniku tej walki zależy nie tylko to czy w Kijowie będzie ukraińska władza czy moskiewska ale także to jaka będzie władza w Warszawie, kto będzie panował nad Europą - mówił w „Sokole”, wspominając także w swym wykładzie siedemnastowieczne, kozackie źródła współczesnej Ukrainy.

W swojej nowej książce starał się zaś odpowiedzieć na pytania: czy można sobie wyobrazić  Rosję  bez imperializmu?, czy może być Polska bez wolności?, jakie jest dziedzictwo Rzeczpospolitej, a jakie Moskwy - Trzeciego Rzymu?. Odpowiedzi na te pytania szukał w historii sąsiedztwa między Polską i Rosją, od czasów, kiedy jeszcze tych nazw nawet nie było, do naszego momentu dziejowego.

"Wolność i despotyzm nie są rozdzielone geograficznie. Są impulsami wpisanymi w ludzką naturę. Historia tworzy jednak przez wieki i przedstawia w retrospekcji kształt uwarunkowań, które wolność pozwalają rozwinąć, albo stłumić; umacniają despotyczne techniki, albo je podważają. To jest właśnie jedna z możliwych do wyobrażenia historii stosunków polsko-rosyjskich. (...) Najważniejsze dla nas w tej sytuacji, to nie stracić pamięci o tym, że prawda o dziejach, o tym, kto kogo zabijał i w imię jakich ideałów lub interesów, kto budował cywilizację obywatelską, a kto wybierał i wspierał despotyzm - jest ważna" - napisał  autor we wstępie do książki.

Juliusz Słowacki pisząc o Rosji w swym hymnie "Hymnie", zauważył  - "I tam są ludzie - i tam mają duszę". Prof. Nowak, niejako w nawiązaniu do tych słów, swą książkę zadedykował pamięci Natalii Gorbaniewskiej, Władimira Bukowskiego i Gieorgija Władimowa, "trojga dzielnych Rosjan, których miałem zaszczyt spotkać na mojej życiowej drodze i którzy odważyli się walczyć o wolność w swojej ojczyźnie, także dla jej historycznych sąsiadów".

Warto dodać, że równocześnie z wydaniem "Polski i Rosji", wydawnictwo Biały Kruk opublikowało także drugie, poszerzone wydanie książki prof. Nowaka „Uległość czy niepodległość”, gdzie autor także porusza niektóre wątki zawarte w jego najnowszym dziele.

Wystąpienie prof. Nowaka  w budynku „Sokoła” poprzedziły wykłady: prof. Wojciecha Polaka "Rosja. dziedzictwo opriczniny", prof. Wojciecha Roszkowskiego "Prawosławie jako religia państwowa". Akcentem artystycznym spotkania były zaś recytacje w wykonaniu Jerzego Zelnika oraz śpiew barytona Jana Kowalczyka.