Te wyróżnienia honorowe są nadawane corocznie osobom oraz instytucjom szczególnie zasłużonym dla upamiętnienia historii narodu polskiego i angażującym się w wysiłki edukacyjne prowadzone przez instytut.

Otrzymało je tym razem pięć osób i jedna instytucja. Wśród wyróżnionych znalazły się trzy osoby z archidiecezji krakowskiej - krakowianie Zbigniew Galicki, Wojciech Hausner i Leszek Jaranowski.

Zbigniew Galicki (ur. 1947) od wielu lat dokumentuje za pomocą aparatu fotograficznego wydarzenia związane z utrwalaniem pamięci narodowej. Był działaczem Solidarności, także w okresie jej podziemnego działania w latach 80. ub. wieku. Dokumentował m.in. działalność duszpasterstwa solidarnościowego w nowohuckich Mistrzejowicach, gdzie duszpasterzował ks. Kazimierz Jancarz, fotografował uroczystości pogrzebowe ks. Jerzego Popiełuszki i uczestników głodówki w Starym Bieżanowie. Jego fotografie są wykorzystywane w publikacjach historycznych. W 2020 r. przekazał krakowskiemu oddziałowi IPN 300 rolek filmów fotograficznych z negatywami zdjęć archiwalnych.

Wojciech Hausner (ur. 1957) jest historykiem, emerytowanym nauczycielem, a przede wszystkim harcerzem. W latach 80. był kolporterem wydawnictw podziemnych. Pracował jako nauczyciel wychowawca w Młodzieżowym Domu Kultury Dom Harcerza. Duża część jego pracy wychowawczej w Związku Harcerstwa Polskiego i Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej była związana z kultywowaniem pamięci narodowej. W latach 1985-1994 był członkiem redakcji i redaktorem naczelnym ogólnopolskiego pisma harcerskiego "Czuwajmy", pierwotnie wydawanego poza cenzurą. Współorganizował harcerską "białą służbę" podczas III pielgrzymki Jana Pawła II. Jest redaktorem naczelnym "Krakowskiego Rocznika Historii Harcerstwa", autorem licznych artykułów i współautorem wystaw historycznych. - Zawsze byłem przekonany, że praca pozytywistyczna i organiczna jest najważniejsza. W związku z tym działania, które prowadziłem, były adresowane do niewielkich grup i dlatego były one skuteczne. Zaczęło się to na przełomie lat 70. i 80., gdy zacząłem rozważnie myśleć o wejściu w funkcję wychowawcy - mówi W. Hausner.

Leszek Jaranowski (ur. 1958) był działaczem opozycji antykomunistycznej, członkiem nowohuckiej Solidarności, drukarzem i kolporterem wydawnictw podziemnych, m.in. w latach 1983-1989 "Hutnika". Od dwóch dekad popularyzuje wiedzę na temat podziemnej działalności wydawniczej. Współpracuje z krakowskim oddziałem IPN. Jest członkiem Rady Krakowskiego Klubu Wtorkowego, organizującego spotkania z autorami książek i świadkami historii. - Moje zaangażowanie wynikało z wyniesionego z nowohuckiego domu obowiązku i z tradycji. Pamięć o przeszłości jest podstawą nie tylko teraźniejszości, lecz także przyszłości. Tymczasem po 1989 r., wraz z upływem kolejnych lat, wiele z elementów tej pamięci "wyparowywało" ze świadomości powszechnej, szczególnie wśród młodzieży. Dlatego chciałem i chcę nadal przypominać o tym, co było, także w atrakcyjnej dla młodzieży formie, np. przez pokazy drukowania stosowanego w drukarniach podziemnych w latach 80. - mówi L. Jaranowski.

Pozostali laureaci tegorocznej edycji Nagrody "Świadek Historii" pochodzą spoza archidiecezji.

Danuta Paszkowska (ur. 1954), polonistka z Sandomierza, córka żołnierza 2 Pułku Piechoty Legionów AK, prowadzi działalność naukową i społeczną związaną z historią. Jest m.in. autorką książki o twórczości literackiej Zbigniewa Kabaty "Boba" - uczonego, poety, w czasie wojny żołnierza oddziału "Jędrusiów", autora słów pieśni "Armio Krajowa", nazywanej hymnem AK. Napisała także wiele artykułów o historii Sandomierza i szkiców biograficznych żołnierzy AK związanych z regionem sandomierskim.

Jerzy Jabłoński (ur. 1952) z Ostrowca Świętokrzyskiego był działaczem Solidarności, w tym jej struktur podziemnych w latach 80., więźniem politycznym czasów PRL. Od wielu lat bierze aktywny udział w inicjatywach związanych z pielęgnowaniem pamięci narodowej, szczególnie wśród młodzieży.

Wśród laureatów znalazło się także założone w 1972 r. Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Wincentego Witosa w Wierzchosławicach. W ciągu ponad 50 lat działalności głównym zadaniem towarzystwa było pogłębianie wiedzy na temat życia i działalności Witosa. Organizowano m.in. spotkania, odczyty i obchody rocznicowe. Inicjowano wydanie dzieł wybranych przywódcy ruchu ludowego, a nawet... poświęconego mu komiksu.

Medale wręczał laureatom Karol Nawrocki, prezes IPN, w obecności m.in. Krzysztofa Jana Klęczara, wojewody małopolskiego. Uroczystość ta była związana z oficjalnym otwarciem nowej siedziby krakowskiego oddziału IPN w odrestaurowanym i zmodernizowanym gruntownie, wybudowanym 120 lat temu dawnym budynku Sądu Powiatowego z czasów galicyjskich, a następnie aresztu. Na sąsiadującej z budynkiem działce zostanie wybudowany nowy gmach dla celów Oddziałowego Archiwum IPN. - Otwieramy główną siedzibę krakowskiego oddziału IPN. Siedzibę instytucji, która o prawdę, o pamięć historyczną dba, która upomina się o bohaterów polskiej wolności, wypowiada się naukowo i edukacyjnie o obu systemach totalitarnych. Instytucji, która jest częścią infrastruktury państwa polskiego, tak ważną w budowaniu naszej tożsamości i świadomości. W tym budynku i wokoło tego budynku wolni i niepodlegli Polacy będą się uczyć prawdy o samych sobie - powiedział prezes Nawrocki. - Nasi świadkowie historii z brzemieniem ogromnej odpowiedzialności mówią o polskich bohaterach, o polskich ofiarach, stają się głosem tych, których już z nami nie ma, którzy nie mogą przemówić, którzy byli represjonowani przez system komunistyczny czy przez niemiecki narodowy socjalizm. Nasi świadkowie mówią więc głosami bohaterów i dzięki nim budujemy naszą wspólną tożsamość. Serdecznie wam dziękuję, drodzy odznaczeni, za niesienie brzemienia odpowiedzialności za naszą historię. Macie jeszcze, poza wszystkim, jedną wspólną cechę: wszystko, co robicie, robicie z głębi serca i poczucia zobowiązania wobec Rzeczypospolitej Polskiej. Robicie to jako społecznicy, bo tak należy, bo tak trzeba - powiedział w swoim wystąpieniu prezes IPN.

Od 2012 do 2023 r. wyróżnienie otrzymali m.in. kard. Franciszek Macharski, Adam Roliński, historyk i bibliotekarz z Fundacji "Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego", Kazimierz Cholewa, inicjator tworzenia i stawiania w Parku im. Henryka Jordana kolejnych popiersi w Galerii Wielkich Polaków XX i XX wieku, ks. Władysław Palmowski, duszpasterz podziemnej Solidarności w Nowej Hucie, inicjator upamiętnień w Morawicy pod Krakowem, Bogusław Sonik, niegdyś członek Studenckiego Komitetu Solidarności, Stanisław Handzlik, niegdyś działacz podziemnej Solidarności, Małgorzata Janiec, czynna w upamiętnianiu żołnierzy powojennego podziemia niepodległościowego, Zbigniew Paliwoda, w 1946 r. uczestnik odbicia więźniów politycznych z więzienia św. Michała, Wacław Szacoń i Stanisław Szuro, żołnierze powojennego podziemia niepodległościowego i więźniowie polityczni PRL, gen. Tadeusz Bieńkowicz, żołnierz Armii Krajowej, w 1944 r. uczestnik akcji odbicia więźniów z więzienia w Lidzie, żołnierz powojennego podziemia niepodległościowego, więzień polityczny PRL,  prof. Wojciech Narębski, uczestnik bitwy pod Monte Cassino, Stanisław M. Jankowski, autor książek o najnowszej historii Polski, Wanda Półtawska, więźniarka niemieckiego obozu koncentracyjnego w Ravensbrück, inicjatorka upamiętnienia polskich więźniarek tego obozu, Jerzy Bukowski, filozof, harcerz, były przewodniczący Komitetu Opieki nad Kopcem Józefa Piłsudskiego, o. Jerzy Pająk OFMCap, ppłk Janusz Kamocki "Mamut", żołnierz Armii Krajowej.